معنا گرایی و معنی درمانی ویکتور امیل فرانکل

معنا گرایی و معنی درمانی ویکتور امیل فرانکل

امروزه از روش لوگوترابی برای کمک به معنا دادن به زندگی افراد افسرده، افرادی که قصد خودکشی دارند، افرادی که بیماری صعب‌العلاج دارند، افرادی که با سوگ مواجهه می‌شوند و ...

زندگی
ویکتور فرانکل در ۱۹۰۵ در وین به‌دنیا آمد. او در ۱۹۴۹ از دو دانشگاه وین و آدیتشنالی موفق به گرفتن درجهٔ دکترای اعصاب و روان شد. در ضمن او از ۱۲۰ دانشگاه در سراسر جهان دکترای افتخاری گرفت.

فرانکل به علت یهودی بودن در سال‌های ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۵ به وسیله نازی‌ها ابتدا در آشویتس و سپس در داخائو زندانی شد. تجارب او در این اردوگاه‌ها موجب شد مکتب جدیدی را در روانشناسی بنیان‌گذاری کند که معنا درمانی یا لوگوتراپی نامیده می‌شود.

او پس از پایان جنگ دوم جهانی ریاست بخش اعصاب بیمارستانی در وین را به عهده گرفت و به مقام استادی دانشگاه در رشتهٔ عصب‌شناسی و روان‌پزشکی نایل آمد. در سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۳ استاد داشنگاه بین‌اللملی سن دیه‌گو بود و نظریه معنا درمانی‌اش در میان روان‌شناسان و روان‌پزشکان پیروان زیادی دارد.

فرانکل در سپتامبر ۱۹۹۷ در سن ۹۲ سالگی در وین درگذشت.

اردوگاه کار اجباریفرانکل در جنگ جهانی دوم زمانی که یهودی‌ها و کمونیست‌ها و همجنسگرایان توسط حکومت نازی در آلمان که اتریش نیز به آن الحاق شده بود روانهٔ ارودگاه‌های کار اجباری می‌شدند در سال‌های ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۵ در آشویتس و داخائو زندانی بود نامزدش هرگز پیدا نشد و ظاهراً جزو قربانیان این اردوگاه‌ها بود. ویکتور در کتاب خاطرات خود و در کتاب انسان در جستجوی معنا بارها تاکید می‌کند که بازنویسی کتاب لوگوتراپی انگیزه زنده ماندن او بود. این کتاب را که در مورد نظریه اش درباره معناجویی و معنا درمانی بود در دستگیری وی در اردوگاه به همراه همه لباس هایش از او گرفتند. او با این نظریه توانست خود را در بدترین شرایط ارودگاه حفظ کند و نجات یابد. در واقع نظریه خود را خود تجربه کرد و می‌توان گفت که این نظریه از بوته آزمایش به توسط خود او گذشته است.

 هر چند خود او در کتاب انسان در جست‌وجوی معنا می‌نویسد: «ما که از بخت خوب یا حسن اتفاق یا معجزه - یا هر آنچه که شما نامش می‌نهید- از این اردوگاهها بازگشته‌ایم، خوب می‌دانیم که بهترین‌های ما برنگشتند.» [۱]

دیدگاه‌هافرانکل اگزیستانسیالیست (پیروان اصالت وجود، هستی‌گرا) بود. او واژه "هستی نژندی"[۲] را در مورد اختلال عاطفی ابداع کرد و اختلال عاطفی را حاصل عدم توانایی فرد در یافتن معنا برای زندگی می‌دانست. به نظر فرانکل آزادی به معنای رهایی از سه چیز است: ۱ـ غریزه‌ها ۲ـ خوی‌ها و عادت‌ها ۳ـ محیط[۳] در زمینهٔ نظریه شخصیت فرانکل معتقد است، در آدمی انگیزه‌یی بنیادی وجود دارد و آن «ارادهٔ معطوف به معنا»[۴] است.[۵] مکتب روان‌شناسی لوگوتراپی یا معنا درمانی که ویکتور فرانکل بنا نهاد امروز یکی از مکاتب مطرح روان‌شناسی در جهان است.

تعریف لوگوتراپی یا معنادرمانی
خاستگاه لغوی معنادرمانی یا لوگوتراپی به واژه یونانی لوگوس باز می‌گردد. لوگوس به معنای واژه یا کلمه، ارادة پروردگار یا معناست. اما رساترین معادل آن معنا می‌باشد (logo=meaning). بر این اساس و بنا به گفتهٔ ویکتور فرانکل معنادرمانی عبارت است از: «درمان از رهگذر معنا یا شفابخشی از رهگذر معنا» یا «روان درمانی متمرکز بر معنا».

لوگوتراپی در لغت به معنی «درمان از طریق معنا» است و نوعی درمان فعالانه - رهنمودی است که متوجه یاری رساندن به بیمار، خاصه در مراحل بحران زندگی است. این نوع درمان مفروض می گیرد که زندگی معنای بی قید و شرط دارد و این معنا را هرکس، در هرجا و در هر زمان می تواند بیابد و کشف کند. لوگوتراپی یا تحلیل وجودی پس از روانکاوی فروید و روانشناسی فردی آدلر سومین مکتب روان درمانی وین شمرده می شود که توسط ویکتور امیل فرانکل (۱۹۹۷-۱۹۰۵م) متخصص اعصاب و استاد سابق روانپزشکی و فلسفه دانشگاه وین، بنیان گذاشته شد. این نظریه به لحاظ فلسفی ریشه در اگزیستانسیالیسم و پدیدارشناسی و به لحاظ روانشناختی ریشه در روانکاوی و روانشناسی فردی و به لحاظ معنوی ریشه در تعهدی تام و تمام به وجود انسان دارد، همچون موجودی که به طرز تقلیل ناپذیری معنوی است و بر ۳ پیش فرض اساسی استوار است: الف) زندگی در هر شرایطی دارای معناست، ب) انسان اراده معطوف به معنا دارد و این اراده به نیاز مدام انسان با جست وجو نه برای خویشتن، بلکه برای معنایی که به هستی منظور می بخشد، ارتباط می یابد، ج) انسان تحت هر شرایطی از این آزادی بهره مند است که اراده معطوف به معنا را به ظهور رساند و معنایی بیابد. در این مختصر تلاش شده تا گزارش کوتاهی از رأی ویکتور امیل فرانکل در باب ۳ مرحله تحلیل وجودی یا لوگوتراپی (معنا درمانی) ارائه شود.

فلسفه ای از زندگی را ‏که در آن فرد برای وجود و حیاتش مسؤول است بدست آورد و به یک ‏رشته از ارزش ها نائل آید و برای رنج بردنش معنایی پیدا کند. هدف ‏این است که فراسوی امکانات بی حد و حصر بیمار ارزش های پنهان, ‏بدون دست کاری اسرار ژرف, به واقعیت بپیوندد.‏
‏ در اصطلاح نگرش ها انگیزش های روان آزرده با مسؤولیت ها ‏جایگزین می شود. در این میان خود شکوفایی یک محصول جانبی ‏تلقی می شود. ‏
فرانکل و درمان اختصاصی او, معنا درمانی, را نمی توان جدای از ‏رویکرد والد آن یعنی رویکرد وجودی - انسان گرا بررسی کرد. فرانکل ‏در کنار لودیگ بینزوانگر و مدارد باس جزو برجسته ترین روان ‏درمانگران وجودی است‏‎ ‎‏(بوجنتال, 2000), او پایه گذار "تحلیل ‏وجود"است (پترسون, 1973). حتی اگر کسی گرایش معنوی نداشته ‏باشد برایش کار دشواری است تا این پیام فرانکل را نشنیده ‏بگیرد:ورای غرایز و ژن های خودخواهی, ماورای شرطی سازی ‏کلاسیک و عامل, ماورای حاکمیت زیست شناختی چیز خاصی هست, ‏وجود دارد, شخص یگانه و انسانی بی همتا. ‏
لوگوس واژه ایست یونانی که معنا را می رساند. لوگوتراپی که بعضی ‏از نویسندگان کارشناس آنرا مکتب دوم روان درمانی وین نام نهاده اند. ‏بر پایه معنای هستی آدمی و تلاش فرد برای رسیدن به این معنا ‏استوار است. بنابراین اصل لوگوتراپی تلاش برای جستن معنایی در ‏زندگی, و اولین نیروی محرکه و انگیزه هر فرد است(فرانکل, 1967, به ‏نقل از معارفی, 1380). ‏
اصطلاح یونانی لوگوس برای دانشجویان الهیات آشناست. این واژه ‏به طور معمولی به صورت لغت یا کلمه یا اراده خدواند در محافل ‏مذهبی مطرح می شود. در مفهومی گسترده تر می توان آن را به ‏عنوان "چیزی که میتواند دلیلی برای بودن باشد. "تعبیر کرد. فرانکل ‏ترجمه ساده معنا را برای لوگوس ترجیح می دهد(شولای, 2002). ‏
لوگوتراپی یا معنا درمانی در ساده ترین تعریف آن گونه که ‏فرانکل(1383, ص13)می نویسد عبارت از درمان از رهگذر معنا یا " ‏شفا بخشی از رهگذر معنا". اما از آنچه که بویژه تعریف اخیر بار ‏مذهبی دارد, می توان معنا درمانی را :"درمانی متمرکز بر معنا" تعریف ‏کرد(فرانکل, 1978). ‏
فرانکل(1965)معنا درمانی را نوعی روان درمانی در قالب اصطلاح ‏های معنوی می داند. در واقع معنا درمانی چنان که پیشتر نیز ذکر ‏شد شاخه ای مجزا در مکتب روان درمانی وجودی انسان گراست از ‏آن جهت که بر روح انسان یا بعد معنوی او متمرکز کرده و معنای ‏وجود را تحت عنوان جستجوی انسان برای چیزی به نام معنا بررسی ‏می کند(وانگ, 2000). ‏
لوکاس و اروانگ هیرش(2002)معنا درمانی را یک نظام فلسفی- ‏روان شناختی می دانند که به بیماران کمک می کند تا به رغم سوگ ‏و نا امیدی بر از دست رفته ها تمرکز نکنند بلکه در جستجوی معنا ‏باشند. در نتیجه, زندگی از نگاه معنا درمانی تحت هر شرایطی معنا ‏دار است, افراد با اراده ای معطوف به معنا انگیخته می شوند و انسان ‏دارای اراده آزاد است. ‏
بنابر تعاریف ذکر شده, وظیفه معنا درمانگر اینست که به بیمار ‏کمک کند تا معنای زندگی را کشف کند و البته به این وظیفه قانع ‏نیست بلکه روش های درمان بخش خاصی را نیز برای بیماران روان ‏آزرده تدوین می کند.‏
آموزه ی معنا درمانی این است که, این ما نیستیم که از زندگی می ‏پرسیم چرا؟ بلکه این زندگی است که از رهگذر گوش دادن برای درک ‏ژرف معنای لحظه, پاسخ می دهید. انتخاب های ما بر اساس ارزش ‏هاست و با ندای وجدان هدایت می شود(شولای, 2002). ‏
در تکمیل آنچه گفته شد می توان به فرانکل(1997, به نقل از ‏کاردن, 2003) استفاده کرد:"معنا درمانی بر توانا ساختن بیماران برای ‏غلبه بر مثلث غم انگیز زندگی یعنی درد, گناه و رنج تمرکز می کند. ‏
شولای(2002)بر این باور است که معنا درمانی با چهار پیام به ‏انسانها, در جهت معنایابی کمک می کند:‏
 ما معنوی هستیم: این بعد نوش داروی معنا درمانی است. قدرت ‏مبارزه جویی روح انسان در اینجا فعال شده و بر موقعیت های جاری ‏زندگی غلبه می کند تا تغییر مطلوبی که شفا بخش و زندگی بخش ‏است را ایجاد نماید. ‏
 ما منحصر به فردیم: همیشه موقعیت ها و فرصت هایی هست که ‏یکتایی خود را تجربه کنیم. در روابط بین فردی, در خلاقیت و امثال ‏آن, شاید تصویری که کشیده ایم شاهکار نباشد ولی بالاخره آن را ما ‏کشیده ایم. ‏
با خود متعالی کردن را تمرین می کنیم:از رهگذر متعالی کردن ‏محدودیت های پیشین, تقلایی به سوی هدف ارزشمند و تعامل با ‏سایر موجود های انسانی را آغاز می کنیم و این طریق معنای زندگی ‏را تحقق می بخشیم. ‏
 ما می توانیم نگرش خود را تغییر دهیم:هنگامی که با رنج بردن ‏گریزناپذیر مواجه می شویم و قادر به تغییر دادن موقعیت نیستیم, ‏قادریم زاویه ی دید خود را تغییر دهیم ما در اتخاذ موضع نسبت به ‏موقعیت تغییر ناپذیر آزادیم, یعنی شجاعانه طرز تلقی و برخورد خود ‏با موقعیت را بر موقعیت تحمیل می کنیم. ‏

سیر تکاملی معنی درمانی

اصطلاح روان شناسی ژرفا را نخستین بار یوجین بلوئر مطرح ‏کرد(مور و فاین, 1990). در گستری ادبیات روان شناسی, همواره ‏روان شناسی ژرفا در تبیین پدیده های روانی جایگاه اصلی را اشغال ‏کرده است. تفاوت در این گستره تنها مربوط به تبیین ریشه این پدیده ‏ها می شود که ممکن است از علی نگری, یگانگی و امثال آن متغیر ‏باشد. ‏
النبرگر(1970)می نویسد :"به نظر می رسد در 1896, که فروید به ‏هدف خود برای بنای نظریه روان آزردگی و تبیین جزئیات علائم و ‏ریشه های آن نائل شده بود, این اصطلاح مطرح شد. با این وجود, ‏برای فروید این سرآغاز ژرفا بود. روان شناسی ژرفا معتقد است که ‏کلیدی برای گشودن ذهن ناهوشیار دارد که از این رهگذر دانش احیاء ‏شده ی ذهن ناهوشیار را بدست می آورد. دانشی که کاربردی وسیع ‏در درک ادبیات, هنر, مذهب و فرهنگ دارد. "‏
کارل یونگ, اتورنک, آلفرد آدلر, ملانی کلاین, هری استک سالیوان, ‏کارن هورنای, ساندوررادو, آبراهام کاردینر از جمله کسانی هستند که ‏در تعیین کرانه های این قلمرو مطرح هستند. لازم به ذکر است که ‏ژاک لاکان و هاینز کوهات نیز در گستره روان شناسی ژرفا جای می ‏گیرد. دراین میان مکاتب دگراندیش متأخر روان شناسی ژرفا یعنی ‏آدلر, یونگ, رنک و کوهات دربرابر جبر گرایی فرویدی قد علم کردند. ‏به عنوان نمونه هاینز کوهات با طرح مفهوم انسان غم انگیز در برابر ‏انسان گناهکار فرویدی بر این باور بود که فرد بالقوه با فرهنگ ‏هماهنگی دارد(کوپر, 1983). ‏
روان شناسی ناظر بر همان موضوع ها و مباحثی است که در نظریه ‏های روانکاوانه به آنها اشاره می شود(مور و فاین, 1990). گاه, هم معنا ‏با روان شناسی ناهشیار است(کوپر, 1983).‏
اسکار پفیستر(فرانکل, 2000)می نویسد:"کار مهمی که می توانیم ‏انجام دهیم این است که بلندای معنوی ماهیتمان را که به همان ‏قدرتمندی ژرفای, غیر غریزی است بشناسیم. "‏
فرانکل(2000)تحت تأثیر پفیستر, روان شناسی بلندا را در 1938 ‏به عنوان در بر گیرند امیال و آرزوهای بالاتر آدمی مطرح کرد که بطور ‏ویژه معنا جویی انسان را علاوه بر لذت طلبی فرویدی و قدرت طلبی ‏آدلری در خود جای می دهد. او می نویسد:"درست این است که ‏بگوییم روان شناسی بلندا فقط مکملی ضروری برای روان شناسی ژرفا ‏محسوب می شود تا یک جایگزین؛ تفاوت روان شناسی بلندا با روان ‏شناسی ژرفا در این است که بطور اختصاصی بر پدیده های انسانی ‏تمرکز می کند. در میان این پدیده ها میل انسان برای یافتن و تحقق ‏یک معنا در زندگی یا میل او به رفتن موقعیت هایی در زندگی فردی ‏که وی را با آن روبرو کند مد نظر ماست. من انسانی ترین نیازهای ‏تمام انسان ها را از رهگذر اصطلاح نظری انگیزش یعنی اراده معطوف ‏به معنا تعریف می کنیم. "‏
فرانکل(2000)محصول روان شناسی نقاب بردار را تفسیر افراطی ‏می داند:"روان شناسی ژرفا یا روان شناسی ناهوشیار مدت مدیدی ‏است که وقت خود را صرف نقاب برداری از پدیده های ناهوشیار کرده ‏است, حال آنکه در یک"خلاء وجودی"اسیر است. انسانی که رسالت ‏خود یعنی جستجوی معنا را گم کرده است بیش از اندازه نگران و ‏اسیر تفسیر خود می شود. "‏
معنا درمانی یکی از مکاتب حوزه ی روان درمانی است و برخی ‏مؤلفان آن را تحت عنوان روان پزشکی وجودی طبقه بندی کرده اند. ‏فرانکل با اینکه این اصطلاح را در دهه 1920ابداع کرد ولی تا مدت ها ‏از اصطلاح تحلیل وجود استفاده می کرد. او اصطلاح "تحلیل وجود" را ‏در خلال دهه 1930 به کار برد. منظور از به کار بردن اصطلاح "تحلی ‏وجود" هشیار کردن معنای نهفته یا بعد معنوی درمانجو بود. با توجه ‏به این که ترجمه "تحلیل وجودی"توسط مؤلفان آمریکایی برای "دازاین ‏تحلیل"لودویگ بینز وانگر نیزمورد استفاده قرار می گرفت, فرانکل ‏برای رفع این ابهام و پرهیز از در هم آمیختگی, اصطلاح "معنا ‏درمانی"را به کار گرفت و از استعمال اصطلاح های مشابه امتناع ‏کرد(فرانکل, 1967). ‏
معنا درمانی یک شاخه مجزا در مکتب روان درمانی وجودگرا - ‏انسان گرا است(وانگ, 2000). معنادرمانی به دلیل اینکه معنای وجود ‏انسان را تحت عنوان جستجوی انسان برای چیزی به نام معنا بررسی ‏می کند از روان درمانگران وجودی چون رولو می و ایرون ‏یالوم(2000)جدا می شود. به عبارت دیگر چون فرانکل بر اهمیت بی ‏قید و شرط معنای زندگی تأکید می کند با روان درمانی وجودی که ‏معنا را تنها یکی از نگرانی های نهایی می داند متمایز می شود(وانگ, ‏‏2000). ‏
در ظرف چند سال سه مکتب روان شناسی از وین سربرآورد. هر ‏کدام از این مکاتب نقطه نظر و تأکید متفاوتی داشتند که در یک نما ‏به صورت زیر می توان آن را خلاصه کرد:‏
روانکاوی اراده معطوف به لذت
روان شناسی فردی اراده معطوف به قدرت

معنا درمانی اراده معطوف به معنا
در آغاز آنچه را که فرانکل مطرح می کرد به منزله درمان تکمیلی ‏روان شناسی فردی آدلر درنظر گرفته می شد. اما با اختلاف نظر ‏فرانکل و آدلر و اخراج او از جامعه آدلری ها, تفاوت دو مکتب آشکارتر ‏شد. آدلر بر این باور بود که علائم روان آزردگی بیماران می تواند ‏وسیله ای برای دستیابی به اهداف شخصی شان شود. در حالی که ‏فرانکل فکر می کرد یک اختلال خرد زاد علائم را به وجود می آورد ‏که به صورت روان آزردگی خود را بیان می کند.(لوکاس هیرش, ‏‏2002). ‏
انسان با خاستگاه زیست روان شناختی فروید در کنار انسان با ‏خاستگاه اجتماعی- روان شناختی آدلر در کنار انسان زیستی- ‏اجتماعی- روان شناختی- معنوی فرانکل بیشتر مسیر تکامل نوع بشر ‏را منعکس می کند. ‏
فرانکل(1967)می نویسد:"من فکر می کنم که اشتیاق های معنوی ‏مانند ناکامی های روانی انسان است پس باید ارزش سطح و نما را ‏بدانیم, نه اینکه این قسمت روان انسان را تسکین بدهیم و یا با تحلیل ‏آن را دور بریزیم. "‏
مکتب روانکاوی انسان را موجودی خارج از تعالی و موجودی دانسته ‏است که می کوشد بر احساس حقارت خود غلبه کند برای همین ‏تقلایی را برای برتری راه می اندازد(فرانکل, 2000). ‏
هر رویکرد درمانی, بر نظریه ای زیر بنایی مبتنی است که شیوه ‏های عمل و کار بالینی خود را از آن گرفته است. نظریه معنا درمانی ‏نیز بر سه اصل مبتنی است که نمایانگر چشم انداز این مکتب از انسان ‏به شمار می آید. ‏
معنا درمانی بر خلاف بسیاری از "روان درمانی ها"مبتنی بر فلسفه ‏ی آسان دیدی از زندگی آدمی است. این فلسفه آسان دید بر سه ‏فرض اساسی استوار است که به منزله زنجیره ای از حلقه های متصل ‏به هم می باشد(فرانکل, 1967):‏
آزادی اراده:خاستگاه این قبیل داده ها رویکرد پدیدار شناختی ‏هورسل است. در واقع دوگروه از مردم را می توان برشمرد که اراده ‏آزادی ندارند: نخست:بیماران اسکیزوفرن, دوم:فیلسوفان جبرگرا. ‏
اراده معطوف به معنا:فرانکل اراده معطوف به معنا را در مقابل دو ‏تبیین ساده انگارانه فروید و آدلر یعنی: اراده معطوف به لذت و اراده ‏معطوف به قدرت مطرح می کند. ‏
معنای زندگی:به نظر فرانکل(1965)لذت قادر نیست زندگی را ‏معنادار کند. اگر لذت منبع معنای زندگی بود زندگی چیزی برای ‏ارائه به انسان نداشت. ‏
در 15 سال گذشته معنادرمانی کلاسیک فرانکل توسط آلفریت ‏لانگل و انجمن بین المللی معنادرمانی و تحلیل وجودی توسعه و ‏گسترش یافته است. این جامعه وینی موازی با مؤسسه ویکتور فرانکل ‏یعنی جامعه علمی معنادرمانی و تحلیل وجودی که آن هم در وین ‏است تأسیس شد. ‏
لانگل معتقد است که تحلیل وجودی در حال حاضر یک روش ‏درمانبخش کاملا پخته است, بطوری که معنادرمانی فرانکل یکی از ‏شاخه های فرعی آن محسوب می شود, او تحلیل وجودی را در اختلال ‏های روانی- اجتماعی, روان تنی و روان زاد بکار برد. لانگل چهار نوع ‏انگیزش انسانی را بیان می کند:‏
 پرسش از وجود؛من هستم ولی آیا می توانم یک شخص کامل ‏بشوم؟
پرسش از زندگی؛من نفس می کشم ولی آیا از زنده بودنم کامیاب ‏هستم ؟
 پرسش از شخص؛ من خودم هستم ولی آیا نسبت به خودم آزادم؟
پرسش از معنای وجودی؛ من اینجا هستم ولی چه کار دارم می ‏کنم؟
لانگل روشهای بیشتری را نیز تدوین کرده است:‏
 روش بیوگرافی؛در تحلیل پدیدار شناختی مورد استفاده قرار می ‏گیرد برای حل موضوع های حل نشده گذشته. ‏

 تحلیل پروژه؛برای تبیین حوزه هایی که مانع بر سر راه زندگی فرد ‏است(وانگ, 2000). ‏
ژزف فاربری, پس از بازنشستگی با آثار فرانکل آشنا شد. وی ‏مؤسسه معنا درمانی ویکتور فرانکل را در برکلی پایه نهاد و خود اولین ‏رئیس آن شد. علاوه بر این "تریبون آزاد بین المللی معنادرمانی"و ‏اولین همایش جهانی نیم سالانه معنادرمانی را پایه نهاده است. ‏
او مقاله ها و کتابهای بی شماری را در زمینه معنادرمانی نگاشته ‏است. وی در شکل گیری مشاوره و درمان متمرکز بر معنای انسجامی ‏سهیم بوده است. ‏
الیزابت لوکاس در آلمان یکی از دو مؤسسه فعال معنادرمانی جهان ‏را پایه گذاشت. او یکی از شاگردان فرانکل است و در سطوح بین ‏المللی به عنوان یکی از چهره های مسلط و با نفوذ معنا درمانی است. ‏او آزمون معنا را در 1968 تدوین کرد, همچنین از او مقاله ها و ‏کتابهای بی شماری در زمینه معنا درمانی وجود دارد. ‏
جیمز, سی. کرومباخ یک روان شناس بالینی است که سالهای ‏متمادی در بیمارستان دولتی وتیرانس در گلف پورت می سی سی پی ‏مشغول کار است. او آزمون مقصود در زندگی را با همکاری ماهولیک ‏ابداع کرد, همچنین آزمون جستجوی اهداف خردزاد را در سال 1977 ‏تدوین کرد, وی مقاله ها و کتاب هایی را بر پایه تجارب خود از کاربرد ‏معنا درمانی منتشر کرده است. ‏
رابرت.ار.هاتزل سردبیر مجله بین المللی معنادرمانی در هفت سال ‏گذشته بوده است او در گسترش معنا درمانی سهم به سزایی داشته ‏است, مجله او اطلاعات زیادی را در مورد پژوهش و اندیشه های اخیر ‏در حوزه های معنا درمانی به وجود آورده است. ‏
از کارهای برجسته ویلیام بلرگولد تألیف کتاب درسی "ویکتور ‏فرانکل, زندگی با معنا" است که در کلاس های فلسفه و روان شناسی ‏تدریس می شود. ‏
کرانونه(1983)التقاط معنادرمانی و هیپنوزرا در کار بالینی سودمند ‏یافت. او در ترکیب معنادرمانی و هیپنودرمانی از فن فراخوانی استفاده ‏کرد. ‏
لنتز(1998)کاربرد بازتاب رویا را به منظور تسهیل فرایند معنا ‏درمانبخش با گزارش های موردی سودمند دانست. ‏
پل وانگ در دانشگاه تریبنی وسترن مشغول کار است و در تابستان ‏‏2000 ریاست اولین کنگره بین المللی معنا شخصی را در ونکوور کانادا ‏بر عهده داشت. ‏
پیترسون(2002),شباهت های معنادرمانی و مفاهیم مارتین لوتر را ‏از احساس وظیفه و الهیات مسیحی مورد بررسی قرار داد. او معتقد ‏است که معنایابی برای فرانکل می تواند در احساس وظیفه نسبت به ‏همسایه لوتر تجلی یابد موضوع رنج بردن و مثلث غم انگیز نیز با ‏الهایت مسیحی لوتر رابطه دارد. بر این اساس رنج بردن وسیله ای ‏برای تحقق معنا است. ‏
شولنرگ(2003)تمرین رشته کوه را به منظور تسهیل فرایند معنا ‏درمان بخش در نوجوانان مذکر مبتلا به عقب ماندگی ذهنی متوسط ‏بکار برد. ‏
تینلبون(2004)تحول های اخیر در معنا درمانی را دردو حوزه پررنگ ‏می داند:‏
۱- تلاش های صورت گرفته برای تمرکز بر نظامدارتر کردن ارزش ها و ‏معانی که بیشتر توسط کرومباخ انجام شده است. ‏
۲- تلاش های صورت گرفته برای قرار داده معنا درمانی در قالب علمی. ‏
بلر(2004)از معنادرمانی برای کمک به بیماران نوجوان مبتلا به ‏افسردگی استفاده کرد او گام هایی را برای کمک به نوجوانان افسرده ‏برای کشف و جستجوی معنا ذکر می کند:1)رابطه درمان بخش ایجاد ‏شود, 2)نسبت به هویت, ارزش ها و اهداف بصیرت فزاینده ای شکل ‏بگیرد, 3)افسردگی قالب بندی دوباره شود, 4)معنای نهفته در ‏افسردگی کشف شود و 5)تحقق معنا پیگیری شود. ‏
هاچینسون و چپمن(2005)درمانی عقلانی- هیجانی- رفتاری الیس ‏را با معنا درمانی ارتقا بخشیدند. بدین ترتیب که شخص در تجارب ‏مثبت زندگی مشارکت می کند و مسؤولیت برای تغییر را بیشتر می ‏پذیرد.

 ‏
روش و فنون معنی درمانی
معنا درمانی نوعی از روان درمانی است که اساس روان آزردگی را ‏تقلای معنوی می بیند. در عمل, روان درمانی و معنا درمانی جدایی ‏ناپذیرند, زیرا ابعاد روان شناختی, فلسفی یا معنوی آدمی را نمی توان ‏از هم جدا کرد. روان درمانی جنبه های روان شناختی یک جهان بینی ‏را آشکار می سازد. حال آنکه معنا درمانی نقایص مربوط به پایه های ‏غیر متعارف چشم انداز بیمار نسبت به جهان را نمایان می سازد. ‏
هدف معنا درمانی توانا ساختن بیمار برای کشف معنای منحصربفرد ‏خودشان می باشد. معنا درمانی می کوشد تا حدود اختیارها و آزادی ‏های بیمار را ترسیم کند. معنا درمانی در شکستن چرخه های معیوب ‏روان آزردگی مؤثر است(وانگ, 2000). ‏
مشاور و درمانگر معتقد به معنا درمانی می کوشند تا به مراجع ‏کمک شود که در زندگی خود هدف و منظوری را جستجو کند, هدف ‏و منظوری که متناسب وجود و هستی وی بوده برای او معنا داشته ‏باشد. ‏
مشاور کمک می کند تا مراجع به عالی ترین فعالیت حیاتی ممکن ‏دسترسی پیدا کند. به مراجع کمک می شود تا نه تنها به تجربه ‏هستی بپردازد و کوشش پیگیری در بالفعل کردن ساختن ارزش ها از ‏خود نشان دهد, بلکه او را متعهد انجام کاری می کند که مسؤولیتی را ‏بپذیرد و تکلیف معینی را عهده دار شود. ‏
روان کاوی فروید کوشش می کند تا انسان را نسبت به تجربه ها و ‏کشش های سرکوب شده اش به آگاهی رساند. ‏
روان شناسی آدلر انسان را موجودی می شناسد که مسؤول رفتار ‏خود بوده و ناگریز است که به قبول مسؤولیت های خود گردن نهد. ‏هر دو نظریه یک جانبه به انسان می نگرند, در حالی که هر دو دیدگاه ‏مکمل یکدیگرند. ‏
اساس دیدگاه فرانکل این است که انسان موجودی است آگاه و ‏موجودی است مسؤول. معنا درمانی فراسوی هر دو بعد وجود انسان ‏رفته و بر این باور است که باید قلمرو دیگری را به آن افزود و آن ‏همانا جنبه روحی و معنویت انسانیت. مسؤولیت به آگاهی مربوط است ‏و آگاهی از وجدان سرچشمه می گیرد(قاضی, 1383). ‏
لوکاس(1984, به نقل از وانگ, 2000)چهار فن معنا درمان بخش ‏عمده را مطرح می کند:‏
‏- قصد متناقض:دراینجا سعی می شود تا درمانجو از علامت فاصله ‏گرفته و خود را از شر روان آزردگی رها کند, بنابراین اگر بیمار از ‏علائم فرار نکند و به استقبال آنها برود شاهد از بین رفتن علائم ‏خواهیم بود(فرانکل, 1967). ‏
‏- بازتاب زدائی:دراین فن از درمانجو خواسته می شود تا به مسائل ‏خود دوباره توجه کند و جنبه های هرچه مثبت تر زندگی خود را در ‏نظر بگیرد. ‏
به طور کلی گام نخست برای کم به درمانجو این است که بین خودش ‏و علائم فاصله ایجاد کند, سپس توان مبارزه جویی روح انسان برای ‏متعالی کردن شرایط فعلی فرا خوانده می شود و در مانجو به سوی ‏فعالیتهای مثبت انگیخته می شود, این کار باعث کاهش علائم می ‏گردد. ‏
‏- تصحیح نگرش ها:این فن بر تغییر مجدد چارچوب نگرش ها از ‏منفی به مثبت تأکید می کند. ‏
‏- فنون فراخوانی:سه فن معنا درمانبخش پیشین وقتی مؤثرتر ‏خواهند بود که درمانگر قدرت مبارزه جویی روح انسان را به کمک می ‏طلبد. درمانگر در این فن قدرت تلقین را مورد استفاده قرار می دهد و ‏به شکل مستقیم از درمانجو می خواهد که برای تغییر مثبت شرایط ‏فعلی و وضعیت جسمانی-هیجانی اش به خود تکانی بدهد. درمانگر ‏اعتماد به شکوه, آزادی, مسؤولیت, جهت گزینی معنایی و توان تغییر ‏مثبت را به درمانجو گوشزد می کند. ‏
با اینکه فرانکل(1984)ادعا می کند که معنا درمانی نه آموزش ‏است نه نصحیت کردن. معنادرمانی استدلال منطقی نیست و از توصیه ‏اخلاقی فاصله زیاد دارد. با این فن فراخوانی, اغلب اتخاذ موضع ‏قهرمانانه در برابر رنج بردن را توصیه می کند. ‏
از سوی دیگر شولای(2002)ذیل عنوان ابزار معنا درمانی, گفتگوی ‏سقراطی را وسیله ی اصلی معنا درمانی می داند. ‏
ولتر(1987, به نقل از وانگ, 2000)می نویسد:"پرسش های ‏سقراطی نیاز به بکار گیری تفکر درمانجو دارد. این کار مستلزم این ‏است که به دقت سخنان درمانجو را گوش دهیم تا حدود تفکر او را ‏مشخص نماییم. ‏
گفتگوی سقراطی زمانی استفاده می شود که درمانگر و درمانجو با ‏هم تلاش می کنند که معنایی را در زندگی درمانجو کشف نمایند. ‏نکته مهم این است که این معنا تعیین شده نیست بلکه باید از زندگی ‏فرد استخراج شود. برای همین درمانگر تفکر درمانجو را به مبارزه می ‏طلبد, نکته مهم اینجاست که نبایستی پرسشگری به ائتلاف درمانی ‏لطمه بزند. شولای(2002)فرایند گفتگوی سقراطی را به شرح زیر ‏مرحله بندی می کند:‏ ۱-ابتدا درمانجو می فهمد که قربانی شرایط نیست. هرچند ممکن ‏است علائمی را نشان دهد. ‏
‏2-درمانگر به درمانجو کمک می کند تا درون مثلث معنا, معنای ‏خودرا پیدا کند. ‏
‏3-درمانگر باید استقلال و تمامیت درمانجو را به رسمیت بشناسد. ‏این کار را از رهگذر کمک کردن به درمانجو برای یافتن راهنمای ‏درونی اش انجام می دهد. ‏
اگر انسان این دستورالعمل را سر مشق رفتار خود قرار دهد ‏که:همواره چنان رفتار کن که گویی بار دومی است که زندگی می ‏کنی و طوری عمل کن که به نظر آوری بار اول که در آن مورد عمل ‏کردی, بسیار غلط عمل کرده بودی. "احساس مسؤولیت شگرفی ‏احساس خواهد کرد. ‏

نقد و ارزیابی معنادرمانیمانند هر مکتب روان درمانی دیگر, معنا درمانی نیز دارای نقاط ‏مثبت و منفی است:‏
ارزشمند ترین سهم معنادرمانی این است که مردم را مسؤول ‏زندگی خودشان می داند(کاردن, 2003). معنادرمانی دیدگاه فلسفی ‏آسانی از نوع بشر ارائه می دهد. پترسون(1973)ارزش معنا درمانی را ‏در همین صراحت و سادگی آن می داند و بر خلاف سایر رویکرد های ‏وجودگرا, معنا درمانی رویکردی خوش بینانه و سازنده از وجود آدمی ‏ارائه می دهد و تنها مکتبی است که فنون خاص خود دارد و پشتوانه ‏پژوهش معنا درمانی در مقایسه با سایر مکاتب روان درمانی به ویژه در ‏قلمرو وجودی مناسب است. معنا درمانی روشی مؤثر برای واژگون ‏کردن تجربه افراد از افسردگی در جامعه معاصر است این پیام معنا ‏درمانی می گوید تحت هر شرایطی با پذیرش مسؤولیت زندگی و ‏تحقق معنایابی می توان مفهومی از کنترل و لیاقت را بدست آورد که ‏در نوع خود بی نظیر است(دیوسین, نیل و کرینگ, 2004). ‏
از سوی دیگر برخی رویکرد معنا درمانی را بیش از حد سلطه ‏جویانه می دانند(تیملبن, 2004). معنا درمانی بیش از حد بر زندگی ‏شخصی فرانکل استوار است به طوریکه تیملبن(2004)یکی از پایه ‏های نظری فرانکل را زندگی نامه و تجربه های شخصی اش می داند. ‏رویکرد معنادرمانی هرچند پشتوانه پژوهشی مقبولی دارد ولی مبهم ‏بودن, چند تعریف داشتن برخی مفاهیم و حتی غیر قابل تعریف بودن ‏برخی از آنها در درون خود با محدودیت های پژوهشی روبرو است. ‏
انتقاد دیگر از سوی کاردن(2003)مطرح شده است:فرانکل در آثار ‏خود از کتاب مقدس وامگیری می کند ولی در اکثر موارد منابع ‏وامگیری خود را پنهان می کند. کاردن(2003)به برخی تناقض ها در ‏گفته های فرانکل اشاره می کند: اینکه فرانکل می گوید زندگی در هر ‏شرایطی معنادار است یک جمله غیر سقراطی است. ‏
معنا درمانی هرچند یک نظام روان درمانی معنوی است اما هرگز ‏خدای مذهبی خاص, عقاید فرقه ای و امثال آن را القا نمی ‏کند(فرانکل, 1967). نکته مهم دیگر این است که معنا درمانی بطور ‏مستقیم با علائم روبرو نمی شود بلکه می کوشد نگرش را عوض کند. ‏واژگونی نگرش شخصی نسبت به علائم در واقع, معنادرمانی را تبدیل ‏به یک روان درمانی شخصی نگر کرده است(فرانکل, 1947, به نقل از ‏پترسون, 1973). ‏

 

 اختلاف دیدگاه فرانکل با دیگران:
اختلاف با فروید
فروید روان نژندی را حاصل سرکوبی کشش‌های غریزی می‌داند که توسط ناخودآگاه به «من» تحمیل شده است. در حالی که فرانکل این را کافی نمی‌داند و تعارضات روانی را تنها دلیل روان‌نژندی نمی‌شمارد.

 اختلاف با آدلر
آدلر روان‌نژندی را نتیجهٔ محدودیت «من» در باربر حس مسئولیت بیان می‌کند. روان‌شناسی فردی آدلر از انگیزهٔ «تلاش برای برتری» سخن می‌گوید. اما فرانکل انسان بودن را «آگاه بودن» و «مسئول بودن» و در جست‌وجوی معنایی برای زنده‌گی بودن می‌داند و درواقع دو مکتب فرویدی و آدلری را مکمل هم می‌شمارد.

 اختلاف با رفتار درمان‌گران
فرانکل اعتقاد دارد چون رفتار درمان‌گران آدمی را مانند حیوانان و به صورت ماشین فیزیولوژیک تحلیل می‌کنند آزادی اراده و انتخاب را در انسان نادیده می‌گیرند اما در لوگوتراپی به بعد معنوی انسان اهمیت داده می‌شود.[۶]

آثار
۱۹۵۵، پزشک و روح به انگلیسی ترجمه و منتشر شد. در سال ۱۳۷۷ انتشارات درسا ترجمهٔ از این کتاب که توسط فرخ سیف بهزاد صورت گرفته بود منتشر کرد.
۱۹۷۵، انسان در جست‌وجوی معنا، معنا درمانی چیست؟، «کتاب انسان در جستجوی معنی ویکتور فرانکل را اکبر معارفی در سال ۱۳۵۴ ترجمه نموده و انتشارات دانشگاه تهران منتشر کرده است.تا سال ۱۳۷۵ این کتاب در ۵ نوبت تجدید چاپ شده است.» [۷]ترجمه دیگری از این کتاب به فارسی توسط دکتر نهضت صالحیان، مهین میلانی صورت گرفته است و بارها توسط ناشرین مختلف منتشر شده است.
۱۹۷۷، فریاد ناشنیده برای معنا، ترجمهٔ مصطفی تبریزی و علی علوی‌نیا از این کتاب به فارسی در سال ۱۳۷۱ توسط نشر یادآوران منتشر شد.

قسمت‌هایی از کتاب انسان در جست‌وجوی معنا
«هزار و پانصد نفر چندین شبانه روز سفر می‌کردند. در هر واگن هشتاد نفر را جا داده بودند. همه مسافرین بایستی روی بار خود که تنها پس مانده اموالشان بود دراز می‌کشیدند. واگن‌ها آنقدر پر بود که تنها در قسمت بالای پنجره‌ها روزنه‌ای برای تابش نور گرگ و میش سپیده دم به چشم می‌خورد. همه انتظار داشتند قطار سر از کارخانه اسلحه‌سازی در آورد و این جایی بود که ما را به بیگاری می کشیدند و ما نمی‌دانستیم که هنوز در سیلسیا هستیم یا به لهستان رسیده‌ایم. سوت قطار مانند ضجه کسی بود که التماس‌کنان به سوی نیستی سقوط می‌کرد. سپس قطار به خط دیگری تغییر مسیر داد و پیدا بود که به ایستگاه بزرگی نزدیک می‌شویم. ناگهان از میان مسافران مضطرب، فریادی به گوش رسید، «تابلو آشویتس!» بله آشویتس نامی که مو بر تن همه راست می‌کرد: اتاق‌های گاز، کوره‌های آدم‌سوزی، کشتارهای جمعی. قطار آن چنان آهسته و با تانی مرگباری در حرکت بود که گویی می‌خواست لحظه‌های وحشت ناشی از نزدیک شدن به آشویتس را کشدارتر از آنچه هست بگرداند:آش ... ویتس!» [۸]
«برای هر زندانی از بند رسته‌ای روزی فرا می‌رسد که وقتی به دوران اسارت خود می‌نگرد و تجارب اردوگاهی را زیر و رو می‌کند، باور نخواهد کرد که چنان روزگار دشواری را تحمل و سپری کرده است. همچنان که سرانجام روز آزادیش فرا رسید و همه چیز در نظرش چون رویای زیبایی بود، روزی هم فرا خواهد رسید که تجربه‌های اردوگاهی‌اش چون کابوس رنجش خواهد داد.» [۹]

مراحل تحلیل وجودی در روان درمانی «امیل فرانکل»
    تحلیل وجودی یا لوگوتراپی، (معنا درمانی) روشی از روان درمانی است، زیرا می خواهد انسان، بویژه انسان روان نژند را به مسئولیت خودآگاه کند. انسان در تحلیل وجودی یا لوگوتراپی بر معنویت یا وجودی بودن (existentiality) آگاه می شود.
    زیرا، به عقیده فرانکل، تنها از منظر معنویت یا وجودی بودن است که می توان انسان را براساس مسئولیت توصیف کرد. بنابراین، در تحلیل وجودی یا لوگوتراپی نه سائقه یا غریزه، نه سائقه های نهادی و نه سائقه های «من» (ego)، بلکه «خود» (self) است که به آگاهی درمی آید. در اینجا «من» نیست که بر نهاد (id) آگاه می شود، بلکه «خود» است که برخود آگاه می شود. به عقیده فرانکل، روان کاوی با برداشتی مکانیستی از انسان، در نهایت او را ماشین واره ای دارای دستگاه روان می پندارد. ولی تحلیل وجودی در مقام لوگوتراپی مفهوم متفاوتی از انسان را در برابر برداشت روان کاوانه از انسان قرار می دهد. این مفهوم نه به ماشین واره ای با دستگاه روان، بلکه به خودگردانی وجود معنوی توجه دارد. با ذکر این مقدمه، یادآور می شویم که تحلیل وجودی یا لوگوتراپی ۳ مرحله دارد. الف) نقطه آغازین، این واقعیت پدیدار شناختی بنیادین است که انسان بودن در خودآگاهی و پاسخگو بودن است و در ترکیبی از این هر دو، یعنی انسان در آگاهی از مسئولیت به اوج می رسد ب) در دومین مرحله، تحلیل وجودی پا به وادی معنویت ناخودآگاه می گذارد ج) تحلیل وجودی در مرحله سوم به دینداری ناخودآگاه در درون ناخودآگاه معنوی دست می یابد.
    الف) تحلیل وجودی در مرحله اول بر آزادی اراده و مسئولیتی که از پس آن می آید، تأکید می کند و از این رو، مبنایی اگزیستانسیالیستی دارد. در واقع، آزادی انتخاب یکی از ابعاد هستی انسان است. عوامل غیرمعنوی، یعنی غریزه، توارث یا اوضاع و احول محیط، چیزی را برای ما تعیین نمی کنند. فرانکل بر این باور است که اگر بخواهیم سلامت روان داشته باشیم، آزادی انتخاب رفتار خود را داریم و باید این آزادی را به کار بریم. کسانی که این آزادی را تجربه نمی کنند متعصبانه یا به جبر باور دارند یا بشدت روان نژند هستند. روان نژند ها راه تحقق استعدادها و در نتیجه رشد و پرورش کامل انسانی خویش را می بندند. البته کافی نیست که احساس کنیم که آزادی انتخاب داریم، بلکه باید مسئولیت انتخابمان را هم بپذیریم. از آنجا که پذیرش مسئولیت به طور قاطع و الزام آوری در لوگوتراپی مستتر است، روش درمانی آن بر این استوار است. «چنان بزی که گویی بار دومی است که زندگی می کنی و در بار اول همان خطا را کرده ای که اینک در حال انجام آنی.» تلاش لوگوتراپی این است که بیمار را از وظیفه مسئولیت پذیری خودآگاه کند. ولی باید او را آزاد بگذارد که خود را در هر مورد مسئول هرکس و هر چیزی که می خواهد بکند. لوگوتراپی انسان را بیش از هر چیز بر مبنای مسئولیتش تعریف می کند. اما انسان پاسخگو کیست؟ لوگوتراپی نمی تواند به این پرسش پاسخ دهد. بیماران خود باید پاسخ ها را بیابند. لوگوتراپی تنها می تواند آگاهی بیمار را نسبت به مسئولیتش ارتقا بخشد و این مسئولیت شامل پاسخگویی به تفسیر زندگی نیز هست. لوگوتراپی را می توان آموزش مسئولیت دانست. تأکید لوگوتراپی بر مسئولیت نه تنها آگاهی روزافزون بیمار را نسبت به مسئولیت خودش برمی انگیزد، بلکه مانع از موعظه درمانگر هم می شود.هم از این روست که فرانکل می گوید: «لوگوتراپی به بیمار هدف نمی دهد. اگر چنین کند دیگر لوگوتراپی نیست.» مسئولیت پذیرش این نکته است که زندگی ما نتیجه انتخاب هایی است که در گذشته کرده ایم و آینده هم با تصمیماتی شکل می گیرد که امروز گرفته ایم.
    ب) در مرحله دوم، تحلیل وجودی پا به عرصه معنویت ناخودآگاه می گذارد و با کشف ناخودآگاه معنوی، شناخت ناخودآگاه آشکار می شود. به باور فرانکل، در این ژرفناهای معنوی ناخودآگاه، انتخاب های وجودی بزرگی انجام می شود. نتیجه آنکه، پاسخگو بودن انسان به سطح ناخودآگاه می رسد؛ بدین سان انسان، افزون بر پاسخگویی آگاهانه باید پاسخگوی ناخودآگاه نیز باشد. برای تقرب به فهم مراد فرانکل از این ادعا، به توضیح دو نوع ناخودآگاه می پردازیم که وی از آنها سخن می گوید به اعتقاد فرانکل، نه تنها ناخودآگاه غریزی، بلکه ناخودآگاه وجودی یا معنوی نیز وجود دارد. پس، از نظر وی، محتوای ناخودآگاه به غریزه ناخودآگاه و معنویت ناخودآگاه تمایز می یابد. وی تذکر می دهد که فروید، تنها غریزه ناخودآگاه را می دید و از آن به صورت «نهاد» سخن می گفت؛ نزد فروید ناخودآگاه، نخست و پیش از هر چیز، مخزن غرایز سرکوب شده است، حال آن که، معنویت نیز می تواند ناخودآگاه باشد. به رأی فرانکل، هستی انسان، هستی معنوی است. با ابتنا بر هستی معنوی، شخصی و وجودی است که انسان بودن یکپارچه می شود: بدین سان، هسته معنوی و فقط هسته معنوی است که یگانگی و تمامیت انسان را تشکیل داده و تضمین می کند تمامیت در این بافت به معنای یکپارچگی تنی، روانی و معنوی است. به اعتقاد فرانکل، این تمامیت ۳ گانه انسان بودن انسان را کامل می کند. «به هیچ روی نمی توان سخن گفتن از انسان را به عنوان صرفاً «کل روان- تنی» توجیه کرد. تن و روان می تواند وحدتی ایجاد کند، یعنی وحدت روانی- فیزیکی، اما این وحدت نماینده تمام انسانیت نیست.
    این تمامیت، بدون معنویت، که زمینه اساسی آن است، نمی تواند وجود داشته باشد. تا زمانی که از تن و روان سخن بگویم، تمامیت ما رخت بربسته است.» فرانکل بر آن است که تحلیل وجودی یا لوگوتراپی با کشف ناخودآگاه معنوی، از بلایی که روان کاوی به آن مبتلاشده بود، یعنی از نهادی کردن ناخودآگاه مصون مانده است.
    ج) تحلیل وجودی در مرحله سوم، به کشف دینداری ناخودآگاه در درون ناخودآگاه معنوی نایل می شود. فرانکل می گوید: این دینداری ناخودآگاه را، که با تحلیل پدیدارشناختی نشان داده ام، باید در ربط و نسبتی نهان با تعالی فطری انسان فهمید. چنانچه کسی ترجیح دهد، می تواند این ربط و نسبت را بر حسب ارتباط میان خود متدانی (The immanent self) و یک توی متعالی (Transcendentthou) فهم کند. هر قدر خواهان طرح ریزی و تدوین این رابطه به عنوان جزئی یگانه از ناخودآگاه باشیم، بازهم با چیزی مواجه هستیم که من آن را «ناخودآگاه متعالی» اصطلاح کرده ام. این مفهوم به این معناست که انسان همیشه- حتی در سطح ناخودآگاه- در ارتباطی آگاهانه با تعالی قرار دارد. اگر شخص اشارتگر آگاهانه یک چنین ارتباطی را خدا بنامد، شایسته است که از یک خدای ناخودآگاه، سخن براند این سخن به این معناست که خدا برای انسان و همچنین رابطه انسان با خدا می تواند ناخودآگاه باشد. شاید مهمترین وظیفه درمانگر، یاری رساندن به مراجعه کننده در کشف دوباره دینداری نهانی باشد که در همه ما وجود دارد. فرانکل بر این نکته تأکید بسیار می نهد که رابطه ناخودآگاه انسان با خدا عمیقاً شخصی است. «خدای ناخودآگاه» را نمی توان به نادرست همچون نیروی غیرشخصی که در انسان فعال می شود، پنداشت. به اعتقاد او این برداشت غلط همان اشتباه بزرگی است که یونگ اسیر آن شد. اعتبار کشف عناصر مشخصاً دینی را باید به یونگ داد. با این حال، به اعتقاد فرانکل، یونگ جای صحیح این دینداری ناخودآگاه انسان را نیافت و نتوانست خدای ناخودآگاه را در حوزه شخصی و وجودی قرار دهد. در عوض، آن را به حوزه غرایز و سوائق نسبت داد که در آنجا دینداری ناخودآگاه دیگر موضوعی اختیاری نبود. فرانکل می گوید: به اعتقاد یونگ، در درون انسان چیزی دینی وجود دارد، اما در این صورت دیگر انسان دینی نیست. چیزی در درون انسان او را به سوی خدا می راند، اما او انتخاب نمی کند و پاسخگو نیست. نزد یونگ دینداری ناخودآگاه مقید به سر نمون های دینی متعلق به ناخودآگاه جمعی است. یونگ بر آن است که دینداری ناخودآگاه چندان ربطی به تصمیم شخصی ندارد، بلکه فرآیندی اساساً غیرشخصی، جمعی و سر نمونی است که در انسان روی می دهد، اما فرانکل بر این باور است که دینداری دقیقاً از آن رو نمی تواند در اصل از ناخودآگاه جمعی برآمده باشد که دین متضمن شخصی ترین تصمیمات انسان است، هرچند که فقط در سطح ناخودآگاه باشد.

از دیدگاه او زندگی جاده پرپیچ و خمی است، پشت هر پیچ داستانی قرار دارد. داستانی نیمه نوشته که اگر چه برخی از قسمت‌های آن بر ما تحمیل می‌شود اما در نهایت این ما هستیم که با زاویه دید خود به این قسمت‌ها شکل می‌دهیم، دیگر قسمت‌های آن را می‌سازیم. همه‌ی ما در زندگی گرفتار شرایطی می‌شویم که خود به وجود آورنده آن نبودیم، بیماری، مرگ عزیزی یا .... درست است که در به وجود آمدن آن‌ها آزاد نبودیم اما قادریم در مقابل مصیبت، خود تصمیم بگیریم که تسلیم شویم یا در مقابل آن قد علم کنیم.

از دیدگاه فرانکل در هر مصیبتی معنایی نهفته است، اگر بپذیریم که جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم جهان مفاهیم و نشانه‌هاست، هر رویدادی پیامی است برای انسان هوشیار تا آن را خوب ببیند و پیام نهفته‌اش را درک کند. افراد با راهنمای روانشناسان میدان دید خود را وسعت دهند تا معنا و ارزش نهفته شده در آن مصیبت را ببینند آن گاه قادر خواهند بود شجاعانه آن را بپذیرند و با آن مبارزه کنند و وقتی به پذیرش برسند می‌توانند به وظایف و مسئولیت‌های خود رسیدگی کنند.

انسان باید دریابد غم‌ها و مرگ  است که واقعیت بودن و زندگی را توجیه می‌کند و وجود انسان را شکوفا می‌سازد و او را به تعالی می‌رساند پس باید این‌ها را از دریچه دیگری نگاه کرد.

این همان نقطه‌ای است که هر جامعه به آن نیاز دارد. افراد در اجتماع نیاز دارند برای زندگی خود معنایی را پیدا کنند، اگر نتوانند این معنا را پیدا کنند دچار خلاء وجودی می‌شوند که منشاء اغلب ملالت‌ها و بی‌حوصلگی‌هاست که روزگار ما به شدت از این خلاء رنج می‌کشد و ما آن را به شکل افسردگی‌ها و وابستگی به داروهای روان‌گردان و خشم می‌بینیم. افراد یک اجتماع برای امرار معاش، گذران زندگی یا طی مسیر عمر فعالیت‌های مختلفی را انجام می‌دهد اگر این فعالیت‌ها هدفمند نباشد بعد از مدتی حتی در اوج موفقیت دچار سرخوردگی و افول می‌شود. این بی‌انگیزگی و سرخوردگی ناشی از فعالیت اشتباه نیست بلکه از نبودن هدفی مشخص که در راستای معنایی کلی و نگاه عمیق به زیستن است ناشی می‌شود.

آیا تا به حال به معنای زندگی خود فکر کرده‌اید؟!

بدون شک در دنیای امروز ما که پر از فراز و نشیب‌های متفاوت است ما به این معنا احتیاج داریم. هر یک از ما باید معنایی برای زندگی خود پیدا کنیم. معنا زندگی هر کس خاص و ویژه خود اوست زیرا برداشت هر کس از زندگی متفاوت است. شخصیت هر فرد مجموعه‌ای است از استعدادهای بالقوه‌ای که در جودش قرار دارد، آنچه از کودکی در نحوه تربیت و تعلیم او در خانواده آموخته و آنچه جامعه به او می‌دهد مجموعه‌ای است از باورها، نگرش‌ها و باید و نبایدهایی که هنجارهای یک جامعه است.

پس هر فرد متناسب با آنچه که از گذشته به همراه دارد معنایی خاص خود را برای زندگی متصور می‌شود. به عقیده فرانکل معنی‌جویی حقیقتی انکارناپذیر در زندگی انسان است و ماهیت اصلی بشریت همین حقیقت است که الهام‌بخش وجود انسان می‌گردد.

این معنا دارای نیروی شفابخشی است که می‌تواند به زندگی جهت دهد و فرد را برای رسیدن به هدفش یاری کند. اگر چه انسان قادر به جبران گذشته نیست اما با پیدا کردن راه آینده می‌تواند گذشته را آن گونه که دوست دارد جبران کند و راه خودشکوفایی استعدادهایش را پیدا کند. گذشته هر فرد هر قدر هم با شکست و ناکامی توأم باشد می‌تواند با نگاهی صحیح و عمیق راه موفقیت آینده را فراهم آورد. بسیاری اوقات کاستی‌ها همچون چراغ هشداری برای کسب موفقت و تکامل در آینده عمل میکند.

امروزه از روش لوگوترابی برای کمک به معنا دادن به زندگی افراد افسرده، افرادی که قصد خودکشی دارند، افرادی که بیماری صعب‌العلاج دارند، افرادی که با سوگ مواجهه می‌شوند و ... استفاده می‌شود. به آنان کمک می‌کنند معنای آن حادثه را دریابند و با عینک جدید به آن اتفاق نگاه کنند و این راز فرانکل بود.

مردی که پس از جنگ سرافرازانه به وطنش بازگشت و با روش جدید درمان به کمک همنوعانش شتافت. او به همنوعانش آموخت که گرد و غبار عینک خود را بزدایند و بدانند که به جای امکانات،  می‌توانند واقعیت را در اختیار گیرند.

واقعیاتی که محتوی آن تنها کارهای انجام داده شده نیست، بلکه عشق و محبتی است که به دردها و رنج‌هایی می‌ورزد که آن را شجاعانه به دوش می‌کشد.

پانویس1.↑ ویکتور فرانکل صفحهٔ ۱۵
2.↑ Existential neuroses
3.↑ حوریه بانو رحیمیان صفحهٔ ۱۷۲
4.↑ Will to meaning
5.↑ دوآن شولتس صفحهٔ ۲۷۰
6.↑ حوریه بانو رحیمیان صفحهٔ ۱۹۲
7.↑ صفحهٔ ۱۴ روزنامه همشهری ۱۳ مهر ۱۳۷۶ به نقل از وب‌گاه شبکه معین علمی
8.↑ ویکتور فرانکل صفحهٔ ۲۰
9.↑ ویکتور فرانکل صفحهٔ ۱۳۴

منابع
فرانکل، ویکتور. انسان در جستجوی معنی، معنی درمانی چیست. ترجمهٔ دکتر نهضت فرنودی، مهین میلانی. چاپ یازدهم، تهران: انتشارات درسا، ۱۳۸۰، ۶-۲۶-۶۱۰۴-۹۶۴. ‏
رحیمیان حوریه بانو. «فصل هفتم، معنا درمانی». نظریه‌ها و روش‌های مشاوره و روان‌درمانی. تهران: انتشارات مهرداد، ۱۳۷۷، ۱-۶-۹۰۴۹۰-۹۶۴، ‏۳۰۰.
دوآن، شولتس. روان‌شناسی کمال، الگوی شخصیت سالم. ترجمهٔ گیتی خوشدل. تهران: نشر نو، ۱۳۶۹.
برای اطلاعات جامع در مورد معنا درمانی و رواندرمانی وجودی نگاه کنید به:محمدپور,احمدرضا(1385).ویکتور امیل فرانکل:بنیانگذار معنادرمانی...تهران:نشر دانژه.

روزنامه ایران  شماره 3768 1/8/86  صفحه 10 (فرهنگ و اندیشه)

محمدپور,احمدرضا.(۱۳۸۶).ویکتورامیل فرانکل:فرادیدی بر روانشناسی و رواندرمانی وجودی.تهران:نشردانژه.

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد