فناورى اطلاعات و ارتباطات نوین

چکیده

امروز بحث فناورى اطلاعات و ارتباطات نوین،که تجلى روشن آن فضاى‏ تبادل اطلاعات(فضاى سایبر)است،مسئله جدیدى را با عنوان پاسخگویى‏ به سوء استفاده‏هایى که از فضاى تبادل اطلاعات به عمل مى‏آید پیش روى‏ دانشمندان علوم جنائى قرار داده است.این مقاله  جرایم رایانه‏اى در ابعاد خرد و کلان را مورد بررسى‏ قرار مى‏دهد.این بحث در قالب دو بخش دنبال مى‏شود.در بخش اول،پس‏ از توضیحاتی راجع به تاریخچه جرائم رایانه‏اى،به تعاریف وبرداشت های مختلف آن پرداخته وانواع وخصوصیات هرکدام را بیان میکنیم  ودربخش دوم مقاله  به محتوای این نوع جرایم گوشه چشمی داریم سپس آثار مخرب جرایم رایانه ای را به تفصیل توضیح داده ودر ادامه. نحوه پیشگیری ازاین جرایم وبالاخره در آخر ازجرایم رایانه ای در کشورمان بحث خواهیم کرد                                   

کلید واژه‏ ها:جرم رایانه‏اى- پیشگیرى جرایم رایانه ای–آثار مخرب جرایم رایانه ای

مقدمه

بشر در طول حیات خود اعصار گوناگونى را پشت سر گذاشته و هریک از آنها را با الهام از تحول عظیمى که در آن عصر پدید آمده و گامى از رشد و تکامل بشرى را رقم زده نامگذارى کرده است،مانند:عصر آتش،عصر آهن‏ و عصر حاضرکهعصر فناورى اطلاعات و ارتباطات نام گرفته است.

هنوز نیم قرن از اختراع اولین رایانه نمى‏گذرد،آن هم رایانه‏اى سى تنى که‏ البته سرعت عمل آن از ابتدایى‏ترین ماشین حساب‏هاى دیجیتال امروزى نیز کمتر بود،اما به هر حال تحولى شگرف در دنیاى علم و فناورى محسوب‏ مى‏شد و از همین رو رایانه‏ها در این مدت کم به خوبى توانستند جاى خود را در تمامى شئون زندگى انسان باز کنند و به نوعى خود را در تمامى پیشرفت‏ها سهیم سازند.این اقببال عمومى و بهره‏بردارى روزافزون از سیستم‏هاى‏ رایانه‏اى زمانى شتاب بیشترى به خود گرفت که در ابتداى دههء نود میلادى‏ امکان اتصال شدن آنها به یکدیگر در سراسر جهان فراهم شد.در این زمان‏ بود که مشاهده شد مرزها و موانع فیزیکى بى‏اثر شده و به نوعى رؤیاهاى‏ جهانى بشر واقعیت یافته است .اما از آنجا که این پدیدهء شگفت‏انگیز از همان بدو تولد در دسترس‏ همگان قرار گرفت،هرکس مطابق اغراض و مقاصد خود از آن سود مى‏جست و نتیجه آن شد که بعضى از این بهره‏بردارى‏ها جنبه سوء استفاده به‏ خود گرفت و بالطبع سیاستگذاران خرد و کلان را واداشت که تدبیرى‏ بیندیشند.این سوءاستفاده‏ها که در مجموع جرائم رایانه‏اى نام گرفته‏اند، طیف جدیدى از جرائم هستند که به سبب ویژگى‏هاى متمایزى که با جرائم‏ سنتى دارند،تصمیم‏گیران جامعه را بر آن داشته‏اند تا در ابعاد مختلف‏ اقدامات متمایزى را طرح‏ریزى کننند    .

جرایمرایان  هایجرایمیسازمانیافتهمیباشندکهازطریقاشخاصحرفهایوباسوادانجاممیشوندوهمیشه      

ومجازاتهاقوانینرایانهایامروزهبرایمجازاتمجرمینکافیاماکاملنمیباشدچونهرروزجرایم       

جدیدیبهوجودمیآیدکهبرایمجازاتآنهانیازبهقوانینجدیدداریمهمانگونهکهجرایماینترنتیهمیشه

درحالروزشدنهستندبایستیتلاشکردتابتوانبانوشدنجرایمهرسالهقوانینیراکهدرزمینهجرایمجدید

قابلاعمالباشدارائهکردچونرایانهواینترنتهمیشهوهمیشهشکلهایمختلفیبهخودمیگیرندبرای

پیشگیریازاینجرایممیبایستهمهدستگاههاتلاشکنندومردمنیزتوصیههایمسئولینرادراینمورد

جدیبگیرندودرهنگاماستفادهازاینترنتورایانهمورداستفادهقراردهندتاموردسوءاستفادهدیگرانقرار

نگیرند .همچنیناگردیدندسایتیاوبلاگیبرخلافقوانینتعیینشدهدرحالارائهمطلبمیباشدموضوع

راسریعابهدادستانیاطلاعتانسبتبهاعمالفیلتردرموردآنسایتاقدامشودقضاتنیزمیبایستبهشدتبا

کسانیکهاقدامبهجرایمرایانهایمیکنندبرخودنمایندچوناینجرایمهمسبببردنمالوهمسبببردن

ابرویاشخاصمیگرددبرخوردقضاتنیزدرپیشگیریازوقوعجرماهمیتداردبایستسعیشوددرزمینه

جرایمرایانهایمجازاتهابازدارندگیبیشتریداشتهباشدتاهمسببارعابمردموهمسببعبرتگرفت

مجرمینشودتادیگراقدامبهبهچنینجرایمیننمایند

فصل اول

تاریخچه جرایم رایانه ای

تاریخچه جرایم رایانه ای

 البتهبایدما بدانیم که همیشه در اعصار و قرون مختلف و در گذشته هر زمان که پدیده و علمی وارد عرضه وجودی شده هم دارای بعد مثبت بوده و استفاده های مثبت از آن می شده و هم استفاده های منفی و رایانه هم از این قاعده مستثنی نیست. رایانه در عین حال که دارای استفاده های مثبت فراوانی است و می شود از آن استفاده های مثبت کرد از همین رایانه می شود وسیله شود برای بزهکاری و راحت تر انجام دادن بزه توسط بزهکاران و در جهت ضرر منافع مردم عمل کند. به هر شکل.

به دلیل بهره مند نبودن دولت ها و کشورها از فناوری و تکنولوژی تعیین تاریخ دقیق شروع جرم رایانه ای سخت به نظر می رسد. چراکههمانطورکهمیدانیدبرخیازکشورهامثلآمریکاکهازسطحتکنولوژیبالاییبرخوردارندبهمراتبتاریخوقوعجرمکلاهبرداریرایانهایبسیارزودترازکشورماستبههرعنوان

تعیین دقیق اولین جرم رایانه ای کار دشواری است چرا که اگر ما حتی بگوییم مثلاً در قضیه الدون رویس اولین جرم رایانه ای اتفاق افتاد باز هیچ دلیل قاطعی وجود ندارد که قبل از آن جرم اتفاق نیفتاده باشد.

شاید بتوان تاریخ اولین جرم رایانه ای را به زمانی نسبت داد که چرتکه وارد محاسبات افراد بشر شد اما باز این سؤال مطرح می شود که آیا در آن زمان عمل استفاده غیر مجاز از چرتکه و یا حتی زمان های بعد از آن استفاده از «ماشین جمع زن پاسکال» و یا «ماشین محاسبه لایب»جرم انگاری شده بود یا خیر چرا که همان طور که می دانیم بر طبق اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ما هر فعل یا ترک فعل که به موجب قانون برای آن مجازات تعیین شده جرم است و لاغیر.

در کتابچة راهنمای سازمان ملل متحد برای جلوگیری و کنترل جرایم مرتبط با رایانه آمده است. «تعیین زمان واقعی ارتکاب اولین جرم کامپیوتری کار دشواری است. کامپیوتر از زمان چرتکه که از 3500 سال قبل از میلاد در ژاپن، چین و هند وجود داشته ، به نوعی مطرح بوده است. در سال 1801 انگیزه های مالی باعث شد تا ژوزف ژاکارد یکی از صاحبان کارخانه های نساجی در فرانسه ، اولین کارت کامپیوتری را طراحی کند. این دستگاه امکان تکرار یک رشته مراحل پیاپی را در بافت پارچه های مخصوص فراهم می ساخت. کارکنان ژاکارد چنان از به مخاطره افتادن وضعیت شغلی و زندگی خود نگران بودند که درصدد بر آمدند با اقدامات خرابکارانه، مانع استفاده از این فناوری تازه بشوند و بدین ترتیب یک جرم رایانه ای مرتکب شدند.»

برخی نیز قضیة الدون رویس آمریکایی، در سال 1963 را اولین جرم رایانه ای کشف شده می دانندو قضیه به این شکل بود که «الدون رویس» حسابدار یک شرکت آمریکایی بود. چون به زعم وی شرکت حق او را پایمال کرده بود، بنابراین با تهیة برنامه ای، قسمتی از پول های شرکت را به خود اختصاص داد. انگیزة رویس از این کار انتقام گیری بود. مکانیزم کار بدین گونه بود که شرکت محل کار وی یک عمده فروشی میوه و سبزی بود، محصولات متنوعی را از کشاورزان می خرید و با استفاده از تجهیزات خود از قبیل کامیون ها، انبار و بسته بندی و سرویس دهی به گروههای فروشندگان، آنها را عرضه می کرد. به دلیل وضعیت خاص این شغل، قیمت ها در نوسان بود و ارزیابی امور تنها می توانست از عهدة کامپیوتر برآید تا کنترل محاسبات و عملیات این شرکت عظیم را عهده دار شود. کلیة امور حسابرسی و ممیزی اسناد و مدارک و صورت حساب ها به صورت اطلاعات مضبوط در نوارهای الکترونیکی بود. رویس در برنامه ها دستورالعمل های اضافی را گنجانده بود و قیمت کالاها را با ظرافت خاصی تغییر می داد. وی در تنظیم درآمد، مبلغی را کاهش می داد و مبالغ حاصله را به حساب های مخصوی واریز می کرد، بعد در زمان های خاص چکی به نام یکی از 17 شرکت جعلی و ساختگی خودش صادر و مقداری از مبالغ را برداشت می کرد. بدین ترتیب وی توانست در مدت شش سال بیش از یک میلیون دلار برداشت کند. اما او در سر راه خود مشکلی داشت و آن این بود که نمی توانست مکانیسمی برای توقف عملکرد سیستم بیندیشد، بنابراین در نهایت خود را به مراجع قضایی معرفی و به جرم خود اعتراف کرد و به مدت 10 سال زندان محکوم شد.

هدف ما از بیان اینکه اولین جرم رایانه ای در چه زمانی اتفاق افتاد که به برخی از نظرات در مورد اولین جرم رایانه ای در بالا اشاره کردم و به برخی از موارد هم در ادامه اشاره می کنیم این است که قبل از اینکه وارد سیر مسائل تقنینی و سیر مسائل ماهیتی و . . . شویم بدانیم که چه دیدگاههایی در مورد شروع جرم رایانه ای وجود دارد.

بر اساس نوشته های «پروفسور الریش زیبر» در کتاب "پیدایش بین المللی حقوق کیفری اطلاعاتی" اولین مواردی که جرم رایانه ای نامیده شده ابتداعاً در مطبوعات عمومی و در ادبیات علمی دهة 1960 ظاهر شد. این موارد شامل سوء استفاده های ابتدایی از رایانه، سابوتاژ (خرابکاری) رایانه ای، جاسوسی رایانه ای و استفاده غیر قانونی از سیستم های رایانه ای بود. البته چون اکثر گزارشات بر مبنای نوشته های روزنامه ها بود در مورد واقعیت یا خیالی بودن پدیدة جدید جرم رایانه ای بحث و تردید وجود داشت، از اواسط 1970 مطالعات تجربی در مورد جرم رایانه ای با استفاده از متدهای تحقیقاتی رشتة جرم شناسی انجام شد. این مطالعات ناظر به برخی از جرائم رایانه ای می شد. اما در همان حال تعداد زیادی موارد، غیر مکشوف مانده و خطرات زیادی نیز در بطن خود داشت.»

«همچنین پاول مویز حقوقدان انگلیسی معتقد است که تاریخ تولد واقعی جرایم رایانه ای اوایل دهة هفتاد میلادی است از این زمان به بعد رایانه وسیله مناسب بعضی از جرایم مانند جعل و کلاهبرداری تلقی شد»

یکی از نویسندگان سیر مسائل و مشکلات در مورد جرایم رایانه ای را به 4 دهه تقسیم می کند که در زیر آورده می شود.

دهة 60 : پیدایشقضیةرویس،توجهمطبوعاتوحقوقدانان،ایجادمشکلدریافتنتوصیفمجرمانهبرایاعمالارتکابیوماهیتایناعمالپیشآمد.

دهة 70 : بروزقضیههای ژرمن هراشتات، امریکن اکویتی فالزینگ، شرکت سوئدی ولو، شروع مطالعات جزایی به صورت محدود، تجزیه و تحلیل موارد ارتکابی و مباحث تئوریک در قالب دکترین حقوق اقتصادی - کیفری روی داد.

در دهة 80 : تفسیربنیادیندیدگاهعمومیوعلمیدرزمینهجرایمرایانهای،افزایش سرقت برنامه ها، تخلف صندوق داران، سوء استفاده های ارتباطات راه دور، پیدایش چارچوب های اولیة جامعه اطلاعاتی و قواعد حاکم بر آن، افزایش وسعت جرائم ارتکابی و تبدیل نوع جرایم از جرایم اقتصادی رایانه ای به جرایم علیه منافع همه جانبة رایانه ای، ارائة اولین تعریف جرایم رایانه ای «سازمان توسعه و همکاری اقتصادی» (هر گونه رفتار غیر قانونی، غیر اخلاقی و یا غیر مجاز با استفاده از فناوری داده پردازی خودکار و یا انتقال داده ها)، شیوع انتقال غیر قانونی سرمایه ها با استفاده از ابزار الکترونیکی، خرابکاری، ویروس ها و کرم های رایانه ای، جعل اسناد و تغییر چارچوب بحث ها از دکترین حقوق اقتصادی - کیفری به حقوق اطلاعاتی - کیفری مطرح شد.

دهة 90 : جرایمعلیهدادهها،حذفمبحثواسطه،جرایمدراینترنت،تشدیدپرنوگرافی

 سوءاستفادهازسیستمهایگویاوسیستمهایارتباطیجدیدوپیدایشنسل سوم (جرم در سایبر یا جرایم سایبرنتیکی یا سایبرگرایم)

نویسندگان تحول تاریخی جرائم رایانه ای را از زمان پیدایش رایانهسه نسل تقسیم 
کردهاند:

1 - نسل اول جرایم رایانه ای که تا دهة 80 مصداق داشت که بیشتر شامل سرقت، کپی برداری از برنامه های و جرائم علیه حریم خصوصی در کامپیوتر بود

نسل دوم جرایم علیه داده ها که با گسترش تکنولوژی تبادل اطلاعات و ارتباطات 
بینالمللیدردهة 90 ظهورکردکهتمامجرایمعلیهتکنولوژیاطلاعاتوارتباطاتوکامپیوترراشاملمیشودونسلسومجرایمسایبری بود.

فصل دوم

تعریف جرایم رایانه ای

تعریفات مختلف از جرایم رایانه ای

بعد از بیان تاریخچه مختصری از جرایم رایانه ای در جهان و ایران در فصل اول اکنون به تعریف خود جرایم رایانه ای می پردازیم  وسعیمیشودتعریفیازجرمرایانهایوجرایمرایانهایارایهدادومختصریدرموردفرقآنباسایرجرایمعلیهفناوریاطلاعات ارائه کرد. در مورد تعریف جرم رایانه ای، آقای دکتر خرم آبادی جرایم رایانه ای را جزء جرایم مرتبط با فناوری اطلاعات می دانند و اینگونه بیان می کنند که «اصطلاحات جرم رایانه ای و جرم مرتبط با رایانه، اولین و قدیمی ترین اصطلاحاتی هستند که برای نسل اول جرایم فناوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته اند.» و«علتانتخابعناوینجرمرایانهایوجرممرتبطبارایانهبرایاینگونهجرائماینبودهکهرایانهبهعنوانهدفویاوسیلهارتکابجرمدراینگونهجرائممحوریتداشتهاست».

جرم رایانه ای چیست؟

     جرایم اینترنتی و رایانه ای نوعی جرایم جدید می باشد. طیف گسترده افعال مجرمانه‌ای که ذیل این مفهوم جا دارند و ماهیت متغیر آنها که ناشی از پیشرفت لحظه به لحظه فناوری اطلاعات و شیوه‌های سوءاستفاده از آن است ارائه تعریف جامع و مانع و خالی از مناقشه را مشکل و چه بسا غیرممکن می‌سازد؛ تا آنجا که در جدیدترین و جامع‌ترین سند بین‌المللی موجود در این زمینه (کنوانسیون جرایم سایبر 2001 بوداپست) تعریفی از این جرایم به عمل نیامده است. به نظر می رسد کامل ترین تعریف این باشد: «هر جرمی که قانونگذار به صراحت رایانه را به منزله موضوع یا وسیله جرم جزء رکن مادی آن اعلام کرده باشد، یا عملاً رایانه به منزله موضوع یا وسیله ارتکاب یا وسیله ذخیره یا پردازش یا انتقال دلایل جرم در آن نقش داشته باشد».  این تعریف هم علاوه بر جرایم ذکر شده در دو دسته قبل، جرایمی را نیز‌که صرفاً دلایل آنها یا اطلاعات مربوطه در رایانه ذخیره شده‌اند، به لحاظ تأمین بهتر اهداف تحقیق و تعقیب جرم با در نظر گرفتن قواعد خاص آیین دادرسی کیفری، جزء جرایم رایانه‌ای دانسته است.

برخی از نویسندگان جرایم رایانه ای (کامپیوتری) را مترادف با جرم سایبری میدانندوآندورادارایدومعنیومفهوممیدانند. «درتعریفمفیتی،جرمکامپیوتریصرفاًعبارتازجرایمیاستکهدرفضایسایبررخمیدهدازایننظرجرایمیمثلهرزهنگاری،افترا،آزارواذیتوسوءاستفادهازپستالکترونیکیوسایرجرایمیکهدرآنهاکامپیوتر به عنوان ابزار و وسیلة ارتکاب جرم بکار گرفته می شود، در زمرة جرم کامپیوتری قرار نمی گیرد. در تعریف موسع از جرم کامپیوتری هر فعل و ترک فعلی که «در» یا «از طریق» یا «به کمک» از طریق اتصال به اینترنت، چه به طور مستقیم، یا بطور  غیرمستقیمرخمیدهدوتوسطقانون ممنوع گردیده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است جرم کامپیوتری نامیده می شود. و بر این اساس جرایم کامپیوتری را می توان به سه دسته تقسیم نمود :

دستة اول : جرایمیهستندکهدرآنهارایانهوتجهیزاتجانبیآنموضوعجرمواقعمیشوندمانندسرقت،تخریبوغیره.

دستة دوم : جرایمیهستندکهدرآنهاکامپیوتربهعنوانابزاروسیلهتوسطمجرمبرایارتکابجرمبکارگرفتهمیشود.

دستة سوم : جرایمیهستندکهمیتوانآنهاراجرایمکامپیوتریمحضنامید. ایننوعازجرایمکاملاًباجرایمکلاسیکتفاوتدارندودردنیایمجازیبهوقوع می پیوندند. اما آثار آنها در دنیای واقعی ظاهر می شود، مانند دسترسی غیر مجاز به سیستم های کامپیوتری.

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) جرم رایانه ای را چنین تعریف می کند «سوء استفاده از کامپیوتر شامل هر رفتار غیر قانونی غیر اخلاقی یا غیر مجاز مربوط به پردازش اتوماتیک و انتقال داده هاست»

«کمیتة اروپایی مسائل جنایی در شورای اروپا در سال 1989 گزارشکاری بیان کرد که در آن یکی از متخصصان چنین تعریفی ارائه کرده است : هر فعل مثبت غیر قانونی که کامپیوتر، ابزار یا موضوع جرم باشد، یعنی به عبارت دیگر هر جرمی که ابزار یا هدف آن تأثیرگذاری بر عملکرد کامپیوتر باشد.»

پلیس جنائی فدرال آلمان جرم کامپیوتری را چنین تعریف می کنند «جرم کامپیوتری در بر گیرندة همة اوضاع و احوال و کیفیاتی است که در آن شکلهای پردازش الکترونیک داده ها، وسیلة ارتکاب و یا هدف یک جرم قرار گرفته است و مبنایی برای نشان دادن این ظن است که جرمی ارتکاب یافته است.»

همچنین پلیس ژاپن جرم کامپیوتری (رایانه ای را) چنین تعریف کرده است «جرائم متضمن اعمال توأم با بی مبالاتی یا حوادثی که موجب تخریب عملکرد سیستم کامپیوتر یا استفاده غیر قانونی از آن باشد، جرم کامپیوتری است.»

در مورد این تعریف باید گفت که پلیس ژاپن حوادثی که موجب تخریب سیستم کامپیوتر شود را نیز جزء جرایم آورده اند که به اطلاق حوادث در این تعریف ایراد وارد است چرا که ما باید بین زمانی که فردی حادثه را ایجاد می کند و یا ایجاد و سبب حادثه موجب ورود ضرر می شود و تخریب در عملکرد سیستم به وجود می آورد مرتکب جرم می شود و یک زمان یک حادثه قهراً به وجود می آید و موجب ضرر می شود که در این مورد ما نمی توانیم آن را جرم بدانیم چرا که عنصر اراده مختل شده و ما می دانیم که مسلوب اراده بودن باعث رفع مسئولیت کیفری است و در این زمان ما نمی توانیم فرد را مجرم بدانیم و اطلاق تعریف در حادثه شامل مورد دوم یعنی حوادث قهری نیز می شود که صحیح به نظر نمی رسد و بهتر بود حادثه را به شکلی می آورد که فقط شامل مورد دوم شود.

همچنین قانونگذار کشور فنلاند جرم کامپیوتری را چنین تعریف کرده اند «جرمی است که در بر گیرندة سیستم داده ها یا واحدهای نرم افزار و سخت افزار به عنوان یک هدف و یا یک ابزار یا یک رکن عمل مجرمانه است».

و همچنین وزارت دادگستری آمریکا «هر گونه عمل ناقض قانون کیفری که مستلزم آشنایی با دانش مربوط به تکنولوژی کامپیوتر جهت ارتکاب عمل، تعقیب و یا رسیدگی به آن باشد، جرم کامپیوتری است».این تعریف نیز کامل به نظر نمی رسد بدین توضیح که یک زمان رایانه وسیلة ارتکاب جرم می شود یعنی اینکه ما از کامپیوتر برای جعل و کلاهبرداری استفاده می کنیم با دانشی که از کامپیوتر داریم اقدام به عمل متقلبانه و بعد از فریب بزه دیده کلاهبرداری می کنیم که در این صورت کلاهبرداری ما «کلاهبرداری کلاسیک رایانه ای»است و «کلاهبرداری رایانه ای محض»فرق دارد و یک زمان ما با مداخله در سیستم بدون اینکه آن را وسیله قرار دهیم و بدون اینکه نیاز به فریب باشد در جرم کلاهبرداری مثلاً ما اقدام به انتقال وجه به خود یا دیگران می کنیم که در این حالت کامپیوتر وسیلة نیست که تعریف این مسأله را شفاف بیان نکرده است و از تعریف اینگونه استنباط می شود که این تعریف شامل مواردی مثل کلاهبرداری رایانه ای محض نمی شود.

قبل از هر چیز باید بیان شود که ما باید بین جرم رایانه ای به معنای اعم و جرم

رایانهایبهمعنایاخصقائلبهتفکیکشویمجرایمرایانهایبهمعنایاعمهمشاملجرایمعلیهدادههاوهمشاملجرایممحیطسایبرمیشودولیجرایمرایانهایبهمعنایاخصشاملجرایمرایانهاینسلاولمیشودکه در ذیل نمودار آن ترسیم شده است.

و نکتة دیگر اینکه همان طور که بیان شد تعاریف مختلفی در مورد جرم رایانه ای ارائه شده و ما تعریف واحد بین المللی در این زمینه نداریم.